2017 lijkt het jaar te worden van de autocratische machthebbers. Poetin, Erdogan en nu ook Trump domineren wekelijks het wereldnieuws. Veel analyses houden zich bezig met de vraag hoe dergelijke leiders boven konden komen drijven, waar hun draagvlak in de samenleving op gebaseerd is, en op de geopolitieke gevolgen van deze ontwikkeling. Hoewel dat ook interessant en belangrijk is wil ik in deze column inzoomen op één specifiek aspect: wat betekent de opkomst van de autocraten voor innovatie? De vraag is des te prangender nu ook de Verenigde Staten is gevallen voor dit type leider. De VS is immers het land van de topuniversiteiten, techbedrijven én de onbetwiste nummer één in samenwerking tussen beide1.
In de weken na de inauguratie van Trump werd vanuit de wetenschap veelvuldig de noodklok geluid. Zo waren er talrijke protesten tijdens het eerste inreisverbod eind januari. Ook zijn er grote zorgen over het opgelegde verbod aan de US Environmental Protection Agency om nog wetenschappelijke informatie te verstrekken over klimaatverandering2. Wetenschappers die financiering aanvragen bij de National Science Foundation moeten voortaan duidelijk maken wat het belang is van hun onderzoek voor Amerika3. De protesten tegen deze inperkingen van de vrije wetenschap komen niet alleen uit de VS zelf. In een ingezonden brief in het NRC van 16 februari noemde het Nederlandse rectorencollege de bedreigde wetenschap in de VS in één adem met landen als Turkije en Iran4. En op 22 april worden er wereldwijd “Marches for Science” georganiseerd5.
Het is helder, de opmars van alleenheersers is slecht nieuws voor de wetenschap – net als voor bijvoorbeeld de vrije nieuwsgaring. Maar: zijn de nieuwe despoten ook per sé slecht voor innovatie? Innovatie is immers niet hetzelfde als onderzoek doen.
Vanuit de wetenschap wordt de noodklok geluid. Maar innovatie is niet hetzelfde als onderzoek doen. Wat zijn de gevolgen voor innovatie?
In Silicon Valley ervaart men Trump in ieder geval als een bedreiging, getuige de protesten van Google, Apple en Tesla in de afgelopen periode6. Maar in feite ligt het er aan op welk terrein je wilt innoveren. Voor R&D op het terrein van defensie zullen gouden tijden aanbreken7. En de ervaring leert dat dergelijke innovaties en spin offs daarvan op termijn ook doorsijpelen naar andere vakgebieden. Neem bijvoorbeeld het Israëlische bedrijf NRGene. Deze bioinformatica-startup claimt binnen een week de genoomsequentie van ieder willekeurig organisme te kunnen ontcijferen. Volgens berichten in de media is hun software gemaakt door ex-codekrakers uit het Israëlische leger8. Dat is ook innovatie: skills die je op de ene plek ontwikkelt, creatief inzetten voor een ander doel. Ongetwijfeld is dit één van de redenen waarom Israël altijd hoog scoort in de lijstjes van meest innovatieve landen9. Zelfs voor fundamentele wetenschappers bieden de torenhoge defensiebudgetten soms mogelijkheden.
Maar niet alleen via defensie, ook op het terrein van binnenlandse voedselvoorziening verwacht ik investeringen in innovatie. Immers, als er één ding is waar autocraten een hekel aan hebben is dat binnenlandse onrust. In de overvloed waarin wij leven zouden we het haast vergeten, maar historisch gezien is voedselschaarste een belangrijke drijfveer achter revoluties – van de Franse revolutie tot de Arabische lente10. In dat licht is het interessant om te zien dat een land als Rusland al een jaar voor het conflict met Europa begon te investeren in de ontwikkeling van de eigen tuinbouwsector – een ontwikkeling waar Nederlandse kassenbouwers en zaadbedrijven wel bij varen11.
Op de middellange termijn bieden ook autocraten ruimte voor innovatie, bijvoorbeeld in de landbouw. En een deel van de torenhoge defensiebudgetten sijpelt door naar technologische ontwikkeling
Kortom, als je als onderzoeker of als innovatieve ondernemer kunt aantonen dat je werk bijdraagt aan de nationale veiligheid of aan de voedselvoorziening – hoe vergezocht ook – verwacht ik dat er mogelijkheden en kansen zullen zijn. Op de lange termijn echter kan innovatie uiteraard niet zonder vrije wetenschap. En voor de andere innovaties die we zo broodnodig hebben – op het gebied van duurzame energie, circulaire economie en klimaat – vormen de autocraten wel degelijk een bedreiging. Het is een teken aan de wand dat de PVV – bij de verkiezingen toch de tweede partij geworden – in zijn verkiezingsprogramma stelde dat er geen subsidies meer mochten gaan naar “windmolens, … innovatie, … enz.”12
Cruciaal om te kunnen innoveren is dat je je vrij voelt, of zelfs aangemoedigd, om met slimmere oplossingen te komen dan je baas heeft bedacht. In samenlevingen die gedomineerd worden door autocraten is die vrijheid helaas ver te zoeken.
Clemens Stolk
Voetnoten:
1 https://www.timeshighereducation.com/features/universities-with-biggest-corporate-links
2 http://www.universityworldnews.com/article.php?story=20170127142854118
3 http://www.sciencemag.org/news/2016/02/us-house-tees-controversial-bill-nsf-research
4 https://www.nrc.nl/nieuws/2017/02/16/wetenschap-moet-vooral-vrij-blijven-6728319-a1546332
6 http://bgr.com/2017/01/29/trump-immigration-policy-apple-tesla-netflix-lyft-google/
7 Ruwweg 10% van het Amerikaanse defensiebudget wordt besteed aan R&D. Daarmee is defensie de belangrijkste financier van R&D (in 2016 besteedde de VS bijvoorbeeld USD 76 miljard aan R&D – meer dan het budget voor al het overige onderzoek, USD 69 mrd). Trump wil het defensiebudget fors verder laten stijgen. Zie https://www.aaas.org/fy16budget/federal-rd-fy-2016-budget-overview#rd en https://www.aaas.org/page/historical-trends-federal-rd.
8 http://www.jpost.com/Magazine/Mapping-a-16-billion-part-genome-Give-us-a-few-weeks-462011
9 zie bijv. https://www.ft.com/content/546af0b2-ede5-11e6-930f-061b01e23655
10 Lezing em. prof. dr. J.C. Zadoks bij het 125-jarig jubileum van de KNPV op 11 april 2016.
11 http://www.ad.nl/binnenland/wereld-ligt-aan-voeten-van-kassenbouwers~ae01908e/
12 https://www.prodemos.nl/wp-content/uploads/2017/03/Conceptverkiezingsprogrammma-PVV.pdf